Akatyst (Akathistos - nie siedząc, stojąc) – to starożytny maryjny, pochwalny hymn liturgiczny, najpierw używany w Liturgii Wschodniego Kościoła bizantyjskiego a następnie przeniesiony do Liturgii Kościoła Zachodniego. Jego nazwa pochodzi od sposobu wykonywania. Grecki czasownik „kathidzen” odpowiada polskiemu bezokolicznikowi „siedzieć”. Litera „a” oznacza negację. Ten śpiew jest zawsze wykonywany na stojąco, podobnie jak Ewangelię na znak szacunku.
Akatyst według tradycji pochodzi z V lub VI wieku. Tekst zachował się w całości na manuskryptach od X do XVI wieku w ‘Editio princeps’ czy ‘Poetane christiani veteres’. Autorstwo jest przypisywane św. Romanowi Melodosa (ok. 490-555) zwanym Pieśniarzem, Słodkopiewcą lub Hymnografem. Papież Benedykt XVI jedną z audiencji generalnych poświęcił św. Romanowi Pieśniarzowi, któremu według legendy w czasie snu ukazała się Matka Boska i w cudowny sposób objawiła słowa i melodię Akatystu dając mu do spożycia zwój z tą modlitwą. Po przebudzeniu św. Roman wyśpiewał treść zwoju jako hymn ku czci Bogurodzicy. Święty Melodosa był chrześcijańskim mnichem, diakonem i świętym Kościoła katolickiego, pochodził z Emezy w Syrii (możliwe, że był Żydem), skąd za panowania cesarza Anastazego (491-518) przybył do Konstantynopola. Był poetą greckojęzycznym, teologiem, kompozytorem, autorem wielu pieśni i hymnów liturgicznych. Napisał około tysiąca kontaktionów na różne święta Pańskie i Maryjne z czego do naszych czasów zachowało się 85 różnych pieśni, wśród których Akatyst jest jego czołowym dziełem, swego rodzaju „perłą w koronie”.
Niektórzy twierdzą jednak, że autorem Akatystu mógł być Sergiusz I (565-638), Patriarcha Konstantynopola w latach 610-638. Jeszcze inni mówią, że możliwym autorem może być Jerzy z Pizydii (Georgios Pizydes), grecki poeta, żył w latach 580-634. Inną osobą, którą badacze biorą pod uwagę jako autora Akatystu jest German I (634-730) - pisarz i teolog, patriarcha Konstantynopola w latach 715-730.
Z uwagi na różnego rodzaju wątpliwości co do autorstwa Akatystu, ks. J. Gajek uważa, że: „przez swą anonimowość hymn stał się własnością całego Kościoła i świadkiem żywej przez wieki chrystocentrycznie ukierunkowanej maryjnej pobożności ludu chrześcijańskiego”.
Akatyst po raz pierwszy został wykonany 7 sierpnia 626 roku, po tym jak dzięki opiece Bogarodzicy Maryi, Konstantynopol został uratowany przed jednoczesnym najazdem Persów ze wschodu i pogańskich Awarów z zachodu. Wtedy to patriarcha Sergiusz I, wziął na ręce ikonę Maryi, zwaną Hodigitria, oraz Jej szaty, i obchodził z nią, razem z wiernymi, całe miasto. Przechodząc przed cerkwią Bogurodzicy Maryi na przedmieściu Blacherny, zamoczył w morzu szaty Maryi. Powstała nagle niespotykana burza z gwałtownym huraganem, która rozpędziła i zatopiła atakującą flotę, wyrzucając ich atakujące statki na ląd w pobliżu Sanktuarium Deipara - Matki Bożej w Blachernach. W dniu tym ludność Konstantynopola uznając, że ich miasto zostało uratowane za wstawiennictwem i opieką Maryi Bogurodzicy, w podziękowaniu za okazaną pomoc, spędzili całą noc śpiewając na stojąco hymn ku czci Bogurodzicy. Źródła podają, że również w roku 677 oraz 718 Konstantynopol był atakowany przez Arabów i też dzięki wstawiennictwu Bogurodzicy został uratowany przed zagładą.
W VIII wieku Akatyst jako modlitwa działająca cuda, został przez Wenecjan przeniesiony do Włoch i przetłumaczony na łacinę a następnie na wiele innych języków. W Polsce po raz pierwszy - jak podają niektóre kroniki - Akatyst został przetłumaczony na język polski przez unitę należącego do zakonu św. Bazylego, Symeona Potockiego (1629-1680) zainspirowanego poezją Jana Kochanowskiego w 1648 roku, następnie przez grekokatolickiego bazylianina o. Tymoteusza Szczurowskiego OSBM w roku 1792. Obecnie najczęściej jednak korzysta się z tłumaczenia z 1965 roku, jezuity ks. Mieczysława Bednarza (1917-1993), pisarza ascetycznego, Sybiraka, żołnierza Armii Andersa, autora m.in. „Pism wybranych św. Ignacego Loyoli”. Innym znanym tłumaczeniem z oryginału z roku 1980 jest tłumaczenie dokonane przez marianina o. dra Sergiusza Jana Gajka MIC. Wielkie zasługi w upowszechnianiu i umocowaniu Akatystu w Liturgii ma św. Jan Paweł II, który poświęcił mu dwie swoje homilie. W Liście Apostolskim „Orientale lumen” z 1995 roku Jan Paweł II namawia do odkrywania bogactwa wschodniej tradycji chrześcijaństwa oraz wskazuje to nabożeństwo jako wspólne dla obu Kościołów Wschodniego i Zachodniego, prowadzące do pełnej jedności obu Kościołów.
Zapewne nie wszyscy wiedzą, że Akatyst był inspiracją dla Godzinek oraz Nabożeństwa Majowego, które odprawiane jest w kościołach, przydrożnych kapliczkach, krzyżach czy coraz częściej tylko w domach prywatnych, kiedy to wierni odśpiewują powstałą na przełomie XII i XIII wieku Litanię Loretańską obdarzając Bogurodzicę tytułami zaczerpniętymi z Biblii oraz modlitw Kościoła Greckiego, w tym z Akatystu, pięknymi wezwaniami wyrażającymi najgorętsze i najczulsze uwielbienie, płynące prosto z serca, oddające cześć Maryi i podkreślającymi Jej świętość. Matka Boska Bogurodzica Dziewica zawsze cierpliwie wysłuchuje wołania i płacz swoich dzieci i za swoim wstawiennictwem chce wyjednać u Swego Syna Jezusa Chrystusa łaskę zmiłowania i odwrócenia wszelkich nieszczęść.
Nabożeństwo Majowe to spotkanie z Matką Jezusa Chrystusa oraz z Nim samym, to możliwość zawierzenia naszej Matce swojej życiowej codzienności oraz wyprostowanie naszych zaplątanych dróg. Co mamy zrobić, to tylko pójść do Niej, opowiedzieć Jej swoją historię i zaufać, że Matka nasza przytuli nas do Swojego miłościwego serca i pospieszy nam z pomocą.
W Nabożeństwie Majowym śpiewana jest przepiękna pieść maryjna „Serdeczna Matko”, w której jedynym ratunkiem przed gniewem Boga jest ucieczka do naszej Matki - Bogurodzicy.
Zasłużyliśmy, to prawda, przez złości,
Ву nas Bóg karał rózgą surowości.
Lecz kiedy Ojciec rozgniewany siecze,
Szczęśliwy, kto się dо Matki uciecze.
Ciebie Maryjo, błagamy ze łzami,
Królowo Polska, przyczyń się za nami!
Tematem Akatystu jest pokazanie udziału Bogurodzicy Dziewicy Maryi w ziemskim życiu Jezusa Chrystusa oraz w Jego Kościele. W całym utworze teksty mariologiczne i chrystologiczne odnoszące się do Matki Bożej oraz Pana Jezusa przeplatają się ze sobą. Akatyst składa się z 24 zwrotek, poszczególne zwrotki zaczynają się od kolejnych liter alfabetu greckiego (od A - Alfa do Ω - Omega), wyrażającą zamkniętą całość, początek i koniec, zgodnie zaś z objawieniem biblijnym symbolizującą Jezusa Chrystusa, Który mówi o Sobie w Apokalipsie św. Jana 22, 13: „Jam Alfa i Omega, Pierwszy i Ostatni, Początek i Koniec” oraz realizując w całości zasadę „abecedariusza”. Strofy nieparzyste składają się z 20 wersetów (ikosów), strofy parzyste zaś z 7 wersów oraz wezwaniem „Alleluja” (Kondaktion). Każda zaś strofa zaczyna się od zapowiedzi wydarzenia lub tajemnicy, którą rozważa się w kolejnych wezwaniach. Akatyst zazwyczaj wykonuje kapłan na przemian z wiernymi, zaś Kondaktion wykonywany jest solo a jego zakończeniem jest wezwanie do Bożej Rodzicielki: „Witaj Oblubienico Dziewicza”. Ikos śpiewany jest przez chór, zaczynający się od słowa „Witaj” a kończący się potrójnym „Alleluja”.
Akatyst można podzielić na dwie części. Pierwsza część hymnu - narracyjno - historyczna - przedstawia sceny z życia Maryi – od momentu Zwiastowania do Ofiarowania Jezusa w Świątyni. Część druga - liryczna i teologiczno - dogmatyczna opisuje Boską i ludzką naturę Chrystusa oraz dziewictwo Maryi, a także nadprzyrodzone skutki przyjścia Jezusa na ziemię.
Akatyst jako hymn ma swoją głęboko zarysowaną teologię i nie ogranicza się on wyłącznie do tajemnic wiary, związanych ściśle z wcieleniem Syna Bożego, i nie dotyka wprost publicznego życia Jezusa, ani tym bardziej Jego tajemnicy paschalnej.
Podstawową tajemnicę naszej wiary chrześcijańskiej jest Trójca Święta, znamienne jest to, że pojawia się ona w Akatyście w strofie siódmej, a więc w ustach magów (mędrców ze Wschodu), którzy pozdrawiają Maryję słowami: „Witaj, oświecająca wyznawców Trójcy Świętej”. Św. Cyryl Aleksandryjski (378-444) w swej mowie powitalnej na rozpoczęcie burzliwego Soboru Efeskiego (431 rok) zwołanego za zgodą papieża Celestyna, przez cesarza Teodozjusza II tak mówił do uczestników tego zgromadzenia: „na które przybyli wszyscy święci (ojcowie) na zew Bogurodzicy zawsze dziewicy Maryi”, by następnie uwielbić Trójcę Świętą i Maryję mnogością pozdrowień χαῖρε: «Witaj nam przeto, święta, mistyczna Trójco, któraś nas wszystkich zwołała do tego kościoła Bogarodzicy Maryi. Witaj nam, Maryjo Bogarodzico, czcigodny klejnocie całego świata, lampo, która nie zagasa, korono dziewiczości, berło prawowiernej nauki, niezniszczalna świątynio, miejsce Tego, który miejscem ogarnąć się nie da […]. Witaj! Tyś w świętym dziewiczym łonie ogarnęła nieogarnionego. Dzięki Tobie wielbimy Trójcę, dzięki Tobie raduje się niebo, […] dzięki Tobie upadły człowiek znów jest przyjmowany do nieba, dzięki Tobie wszelkie stworzenie oddane bałwochwalstwu przyszło do poznania prawdy, dzięki Tobie wierni otrzymują chrzest święty, […] dzięki Tobie zakładają się kościoły po całym okręgu ziemi, dzięki Tobie ludy zwracają się do pokuty. […] Dzięki Tobie prorocy prorokowali, dzięki Tobie apostołowie głosili zbawienie narodom, dzięki Tobie umarli powstają, dzięki Tobie królowie królują za sprawą Trójcy Świętej!”
Z całości Akatystu wynika, że jeżeli Maryja „oświeca wyznawców Trójcy Świętej”, czy też ich „ocala od brudnych uczynków” (strofa 9), „wierzącym rozjaśnia umysły” (strofa 3), „otwiera bramy raju” i „odziewa nas chwalą” (strofa 7), to dzieje się tak tylko dlatego, że jest Bożą Rodzicielką, czyli „łonem Boskiego wcielenia” (strofa 1) i „Matką niezachodzącej Gwiazdy” (strofa 9). W ten poetycki sposób Akatyst wyraża zatem to, czego św. Cyryl bronił całym swym sercem i co potwierdził uroczyście Sobór Efeski, że mianowicie Maryi przysługuje w pełni tytuł Theotokos, czyli Bożej Rodzicielki, bowiem za sprawą Ducha Świętego poczęła w swym łonie cieleśnie odwiecznie rodzonego przez Ojca Syna Bożego i wydała światu Światłość Przedwieczną, Jezusa Chrystusa.
W teologii koncentrującej się całkowicie na tajemnicy Wcielenia i na związanym z nią najściślej Bożym Macierzyństwie Maryi na szczególne podkreślenie zasługuje właśnie to, że ani Archanioł „posłany z nieba” (strofa 1), ani Jan Chrzciciel czy też starzec Symeon, który „rozpoznał pełnię Boga w Tobie” (strofa 12), ale pogańscy magowie, którzy gdy tylko ujrzeli „na rękach Dziewicy Tego, co ludzi stworzył swą ręką, rozpoznali w Nim Pana, choć przyjął na się postać sługi” (strofa 9), wyznają wobec Dziecięcia i Maryi wiarę w Trójcę Świętą, a potem "jakże zmienieni w Boga niosących heroldów wracali do Babilonu” i „spełniając Twe polecenie wszystkim głosili o Tobie, żeś Zbawcą. Lecz pominęli Heroda – głupca, co śpiewać nie umiał: Alleluja!” (strofa 10). Pierwszymi głosicielami wiary w Zbawiciela wszystkich ludów i narodów, Boga, który stał się Człowiekiem, przyjąwszy ciało z Maryi Dziewicy za sprawą Ducha Świętego, są więc świeżo nawróceni poganie, którzy dostrzegli w Maryi postać „oświecającą wyznawców Trójcy Świętej”.
Maryja jest nie tylko świątynią Trójcy Świętej, jak każdy żyjący w łasce uświęcającej, a więc przebóstwiony, chrześcijanin, ale jest nią w sposób wyjątkowy i sobie tylko właściwy – jako Matka Słowa Wcielonego, które przebywając w Jej przeczystym łonie nie zmieniło swego stanu bycia w Ojcu dzięki zespalającemu Ich Obu Duchowi Świętemu. Poczynając i rodząc, dzięki mocy Najwyższego i zstąpieniu na Nią Ducha Świętego, Jednorodzonego Syna Boga Ojca jako to Odwieczne Słowo, które „dla nas ludzi i dla naszego zbawienia” przyjęło od Niej ciało ludzkie, Maryja wkracza w szczególną i jedyną w swoim rodzaju więź z Bogiem Ojcem i Duchem Świętym, staje się bowiem „namiotem Boga i [Jego] Słowa” oraz „złoconym przez Ducha Świętego” autentycznym „naczyniem Bożej Mądrości”. I dlatego Ją wielbimy jako „pierwszy Owoc odrodzenia w Duchu”, „bramę naszego zbawienia”, „świętą ponad Święte Świętych” i „niewyczerpaną skarbnicę życia”. Ona jest tą dobrą „nowiną budzącą sprzeciw niewiernych”, „nieobaloną chwałą wierzących”, „nadzieją szczęśliwej wieczności” i „dusz świętych przyjaciółką”. Ona jest tą wielbioną wciąż w Akatyście „Oblubienicą dziewiczą”.
Akatyst ku czci Bogurodzicy pełnił od początków swego istnienia szczególną funkcję w Liturgii. Pojmowany był jako niezwykle godna pieśń dziękczynna, pełna szacunku dla Bogurodzicy i umiłowania wybawicielki ludzkości. Jest powszechnie uznawany za wyjątkowe arcydzieło - hymn tak piękny i pełen uroku, że wprost nie mający sobie równego w całej literaturze chrześcijańskiej.
AKATYST KU CZCI BOGURODZICY
Akatyst powinno się odmawiać na stojąco oraz przed ikoną lub obrazem Bogurodzicy
† W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Amen
Boże wejrzyj ku wspomożeniu memu, Panie pośpiesz ku ratunkowi memu. Chwała Ojcu i Synowi i Duchowi Św. jak była na początku teraz i zawsze i na wieki wieków. Amen.
Megalynarion - (kantor)
Prawdziwie godne to i sprawiedliwe, - wysławiać Ciebie Bogurodzico Maryjo;
Pani i Królowo nasza, Bogurodzico Dziewico, od wieków czczona, dana przez Boga narodowi polskiemu - ku jego obronie
Zawsze chwalebna i nieskalana Matko naszego Pana i Boga Jezusa Chrystusa.
Czcigodniejsza bowiem jesteś Maryjo od Cherubinów i nieporównanie sławniejsza od Serafinów, któraś w dziewictwie Boga - Słowo zrodziła, Ciebie, prawdziwie Bogurodzicę, uwielbiamy.
Zwycięska Matko nasza, Pani potężna w cudy, Przedziwna nasza orędowniczko u Boga i Hetmanko
Umiłowana przez Naród Polski
Umiłowana przez uczniów Jezusa na całej ziemi
Prawdziwie godne to i sprawiedliwe
Twojej wzywać pomocy dla serc naszych i wiary naszej
Chcemy Cię wysławiać Maryjo pieśnią z duszy płynącą
Módl się Bogurodzico Maryjo za nami –
pielgrzymami do Ciebie, którzy ręce ku Tobie
rozważamy miły Tobie różaniec wyciągamy
Błagaj za nami grzesznikami teraz i w godzinę śmierci naszej. Amen.
Kondakion I - (kantor)
O, waleczna Hetmanko, zwycięską wdzięczności pieśń,
z niewoli wyswobodzeni, słudzy Twoi, niesiem Ci, Bogurodzico.
Ty, która posiadasz moc niezwyciężoną, od wszelkich nieszczęść wybaw nas, byśmy do Ciebie wołali: Witaj, Oblubienico Dziewicza.
STASIS PIERWSZA
Ikos I - (kantor)
Archanioł z nieba posłan był, by "Witaj" Matce Boga rzekł.
A kiedy ujrzał, że na jego bezcielesny głos' bierzesz na siebie ciało, Panie,
stanął w zachwycie wołając do Niej:
Witaj, przez którą jaśnieje radość,
Witaj, dla której klątwa odpuszczona,
Witaj, która Adama podnosisz z upadku,
Witaj, która od łez uwalniasz Ewę.
Witaj, o wysokości pojęciom ludzkim niedostępna,
Witaj, głębino nawet anielskim okiem niezbadana,
Witaj, bo jesteś Tronem Króla,
Witaj, bo dźwigasz tego, co wszystkie dźwiga rzeczy.
Witaj, gwiazdo Słońce nam ukazująca,
Witaj, łono Boskiego wcielenia,
Witaj, przez którą stworzenie się odnawia,
Witaj, przez którą Stwórca dzieckiem się staje.
Witaj, Oblubienico Dziewicza.
Kondakion II - (kantor)
Bacząc Najświętsza Panna na swoje dziewictwo do Gabriela śmiele rzecze:
"Dziwne twej mowy znaczenie i duszy mojej do pojęcia trudne.
Poczęcie bowiem bez męża udziału i macierzyństwo głosisz mi wołając: Alleluja".
Alleluja, alleluja, alleluja.
Lub w Wielkim Poście
Chwała Tobie, Słowo Boże
Nawróćcie się do Boga waszego,
On bowiem jest łaskawy i miłosierny.
Chwała Tobie, Słowo Boże.
Ikos II - (kantor)
Czeka Dziewica z upragnieniem na poznanie Niepoznawalnego i rzecze Bożemu słudze:
"Czyż łono moje dziewicze może począć i porodzić Syna? Powiedz mi".
A on w bojaźni i czci rzekł Jej wołając:
Witaj, wtajemniczona w niewymowną radę,
Witaj, pełna wiary w sprawy milczenia godne,
Witaj, któraś przedsmakiem cudów Chrystusowych,
Witaj, pełnio wszystkiego, co o Nim jest prawdą.
Witaj, drabino, po której sam Bóg z nieba zstąpił,
Witaj, moście wiodący z ziemi ku niebiosom,
Witaj, cudzie, o którym słów brak jest aniołom,
Witaj, rano bolesna zadana demonom.
Witaj, Światłość rodząca w sposób niewymowny,
Witaj, któraś nie wyjawiła "Jak" swej tajemnicy,
Witaj, która przekraczasz wiedzę wszystkich mędrców,
Witaj, która wierzącym rozjaśniasz umysły.
Witaj, Oblubienico Dziewicza.
Kondakion III - (kantor)
Dziewicę, co męża nie znała,
Moc Najwyższego okryła cieniem ku poczęciu;
a Jej łono nietknięte urodzajną uczyniła rolą dla wszystkich,
którzy chcą zbierać zbawienie tak oto śpiewając: "Alleluja".
Alleluja, alleluja, alleluja.
Lub w Wielkim Poście
Chwała Tobie, Słowo Boże
Nawróćcie się do Boga waszego,
On bowiem jest łaskawy i miłosierny.
Chwała Tobie, Słowo Boże.
Ikos III - (kantor)
Elżbietę nawiedzić pobiegła, Panna napełniona Bogiem.
Dziecię w łonie Elżbiety zaraz rozpoznało Jej pozdrowienie
z radością i skokiem tylko zamiast śpiewu wołało do Bogurodzicy:
Witaj, konarze pnia, co nie usycha,
Witaj, pole rodzące Owoc nieskalany,
Witaj, uprawiająca rolę Rolnika - ludzi przyjaciela,
Witaj, która nam rodzisz Rodziciela życia.
Witaj, niwo dająca obfitość zmiłowań,
Witaj, stole pełny bogactw pojednania,
Witaj, bo nam gotujesz łaskę słodkich rozkoszy,
Witaj, bo duszom przystań spokojną sposobisz.
Witaj, modlitwy kadzidło pachnące,
Witaj, całego świata ceno pojednania,
Witaj, dobroci Boża śmiertelnym życzliwa,
Witaj, któraś nieśmiertelnych śmiałym przystępem do Boga.
Witaj, Oblubienico Dziewicza.
Kondakion IV - (kantor)
Falami sprzecznych myśli szarpany jak burzą chwiał się i gubił Józef.
Patrząc na Ciebie, dotąd nietkniętą od męża,
snuł ciemny domysł o tajemnym związku, o Nienaganna.
Lecz pouczony od Ducha Świętego o tym poczęciu, zawołał: Alleluja.
Alleluja, alleluja, alleluja.
Lub w Wielkim Poście
Chwała Tobie, Słowo Boże
Nawróćcie się do Boga waszego,
On bowiem jest łaskawy i miłosierny.
Chwała Tobie, Słowo Boże.
STASIS DRUGA
Ikos IV - (kantor)
Gdy usłyszeli pasterze aniołów śpiewanie o przyjściu Chrystusa w ciele,
pobiegli jak do Pasterza - ujrzeli Go jak Baranka bez skazy,
na łonie Maryi się pasł, a oni hymn Jej śpiewali:
Witaj, Matko Baranka i Pasterza,
Witaj, zagrodo duchowych owieczek,
Witaj, obrono od wilków niewidzialnych,
Witaj, bramy raju nam otwierająca.
Witaj, bo z ziemią śpiewają radosne niebiosa,
Witaj, bo z niebem pląsa szczęśliwa ziemia,
Witaj, Ty, apostołów niemilknące usta,
Witaj, niezwyciężone męstwo zwycięstwa wieniec noszących.
Witaj, podporo wiary naszej mocna,
Witaj, łaski dowodzie jasny,
Witaj, która piekło ogałacasz,
Witaj, która nas chwałą przyodziewasz.
Witaj, Oblubienico Dziewicza.
Kondakion V - (kantor)
Hen, ku Bogu lecącej gwiazdy blaskiem urzeczeni poszli za nią Magowie,
a trzymając się mocno niebieskiej latarni
znaleźli w jej promieniach potężnego Władcę,
i dostępując do Niedostępnego witali go wołając: Alleluja.
Alleluja, alleluja, alleluja.
Lub w Wielkim Poście
Chwała Tobie, Słowo Boże
Nawróćcie się do Boga waszego,
On bowiem jest łaskawy i miłosierny.
Chwała Tobie, Słowo Boże.
Ikos V - (kantor)
I gdy ujrzeli synowie Chaldei na rękach Dziewicy Tego, co ludzi stworzył swą ręką,
rozpoznali w Nim Pana, choć przyjął na się postać sługi.
Skwapliwie uczcili Go swymi darami, a błogosławionej wołali:
Witaj, Matko Gwiazdy nie zachodzącej,
Witaj, promieniu dnia mistycznego,
Witaj, gasząca zarzewie fałszu,
Witaj, oświecająca wyznawców Trójcy Świętej.
Witaj, przez którą tyran nieludzki wygnany do swojego władztwa,
Witaj, ukazująca Chrystusa - Pana ludzi Przyjaciela,
Witaj, wyzwalająca od pogańskiego bałwochwalstwa,
Witaj, ocalająca od brudnych uczynków.
Witaj, kładąca kres pogańskiej czci ognia,
Witaj, tłumiąca płomień namiętności,
Witaj, przewodniczko wierzących po drodze mądrości,
Witaj, radości wszech ludzkich pokoleń.
Witaj, Oblubienico Dziewicza.
Kondakion VI - (kantor)
Jakże zmienieni w Boga niosących heroldów wracali do Babilonu Magowie.
Spełniając Twe polecenie wszystkim głosili o Tobie,
żeś Zbawcą, lecz pominęli Heroda
- głupca, co śpiewać nie umiał: Alleluja.
Alleluja, alleluja, alleluja.
Lub w Wielkim Poście
Chwała Tobie, Słowo Boże
Nawróćcie się do Boga waszego,
On bowiem jest łaskawy i miłosierny.
Chwała Tobie, Słowo Boże.
Ikos VI - (kantor)
Kiedyś Egipt oświecił światłem swojej prawdy, przepędziłeś precz ciemności błędu.
Bożki egipskie, o Zbawco, nie mogły sprostać Twej sile - runęły.
A z ich niewoli wyrwani wołali do Bogurodzicy:
Witaj, która ludzi prostujesz ku górze,
Witaj, która demony strącasz do przepaści,
Witaj, błędu depcąca szaleństwo,
Witaj, ujawniająca ułudę bałwanów.
Witaj, morze, w którym faraon utonął duchowy,
Witaj, skało, z której źródło tryska dla spragnionych życia,
Witaj, słupie ognisty wiodący przez ciemność,
Witaj, osłono nad światem szersza niźli chmura.
Witaj, pokarmie mannę nam zastępujący,
Witaj, Służebnico Świętego Pokarmu,
Witaj, ziemio Bożej obietnicy,
Witaj, miodem i mlekiem płynąca.
Witaj, Oblubienico Dziewicza.
Kondakion VII (kantor)
Lepszego pragnąc świata i odejścia w wieczność
chciał Symeon opuścić ziemi tej marność.
I wtedy dałeś mu się dzieckiem, lecz on rozpoznał pełnię Boga w Tobie,
podziwiał mądrość Twoją niewymowną i wołał: Alleluja.
Alleluja, alleluja, alleluja.
Lub w Wielkim Poście
Chwała Tobie, Słowo Boże
Nawróćcie się do Boga waszego,
On bowiem jest łaskawy i miłosierny.
Chwała Tobie, Słowo Boże.
STASIS TRZECIA
Ikos VII - (kantor)
Moc swą zjawiając Stwórca nowe ukazał stworzenie nam, którzy przezeń jesteśmy.
Z łona, co nie znało nasienia, wyszedł i ustrzegł to łono nienaruszone,
abyśmy cud ten uznając chwalili je i wołali:
Witaj, kwiecie nigdy nie więdnący,
Witaj, korono wstrzemięźliwości,
Witaj, prawzorze naszego zmartwychwstania,
Witaj, ukazująca nam życie anielskie.
Witaj, drzewo o słodkim owocu - pokarmie wierzących,
Witaj, listowie, w którego obfitym cieniu wielu się ukrywa,
Witaj, boś w łonie nosiła zbłąkanych Przewodnika,
Witaj, boś porodziła Wybawiciela pojmanych.
Witaj, Ty, co łagodzisz Sędziego gniew sprawiedliwy,
Witaj, przebaczenie niosąca dla wielu grzeszników,
Witaj, szato dojrzałości ogołoconych z prawa do mówienia,
Witaj, miłości wszelkie przewyższająca pragnienie.
Witaj, Oblubienico Dziewicza.
Kondakion VIII - (kantor)
Narodzenie inne i obce naszemu widząc,
stańmy się obcy światu, a umysł nasz skierujmy ku niebu.
Przez to Narodzenie Najwyższy objawił się na ziemi pokornym człowiekiem.
Pragnąc ku górze prowadzić wszystkich, co doń wołają: Alleluja
Alleluja, alleluja, alleluja.
Lub w Wielkim Poście
Chwała Tobie, Słowo Boże
Nawróćcie się do Boga waszego,
On bowiem jest łaskawy i miłosierny.
Chwała Tobie, Słowo Boże.
Ikos VIII (kantor)
O, Słowo przebywające w pełni doczesności, Ty nie opuszczasz wieczności swej wcale. Jesteś wśród nas nieogarnione. Albowiem Boskie ku nam zejście nie było tylko zmianą miejsca - te narodziny z Dziewicy - co Boga pełna słucha naszych głosów:
Witaj, Ty, co ogarniasz Nieogarnionego,
Witaj, bramo wzniosłej tajemnicy,
Witaj, nowino sprzeciw budząca niewiernych,
Witaj, chwało nieobalona wierzących.
Witaj, tronie najświętszy Tego, co jest nad Cheruby,
Witaj, mieszkanie wzniosłe Tego, co ponad Serafy,
Witaj, która jednoczysz, co niepojednane,
Witaj, która dziewiczość łączysz z macierzyństwem.
Witaj, przez którą przestępstwo się gładzi,
Witaj, przez którą raj nam się otwiera,
Witaj, kluczu królestwa Chrystusa,
Witaj, nadziejo szczęśliwej wieczności.
Witaj, Oblubienico Dziewicza.
Kondakion IX - (kantor)
Podziwiali aniołowie wielkie dzieło Twojego wcielenia.
Widzieli, jak nieprzystępny Boże, stałeś się przystępnym dla wszystkich człowiekiem.
Zamieszkałeś między nami słuchając wołania: Alleluja.
Alleluja, alleluja, alleluja.
Lub w Wielkim Poście
Chwała Tobie, Słowo Boże
Nawróćcie się do Boga waszego,
On bowiem jest łaskawy i miłosierny.
Chwała Tobie, Słowo Boże.
Ikos IX - (kantor)
Retorzy, słów wielu miłośnicy, milkną przed Tobą jak ryby bezgłośne
- widzimy to, Bogurodzico. Nie mogą bowiem powiedzieć, jak pozostając dziewicą
możesz rodzić. My jednak tajemnicę Twoją podziwiając wołamy z wiarą:
Witaj, naczynie Bożej Mądrości,
Witaj, skarbnico Jego opatrzności,
Witaj, która mędrcom wytykasz niemądrość,
Witaj, która uczonym wykazujesz nieuctwo.
Witaj, bo przemądrzali badacze stali się głupcami,
Witaj, bo twórcy mitów marnie przeminęli,
Witaj, boś rozerwała Ateńczyków sidła,
Witaj, bo sieci rybakom napełniasz.
Witaj, wyciągająca z otchłani niewiedzy,
Witaj, wzbogacająca poznanie u wielu,
Witaj, korabiu pragnących zbawienia,
Witaj, porcie płynących przez życie.
Witaj, Oblubienico Dziewicza.
Kondakion X - (kantor)
Samym sobą chcąc świat ocalić i uładzić, przyszedł nieprzymuszony Sprawca ładu,
a chociaż Bogiem jest nasz Pasterz, ukazał się wśród nas podobnym nam Barankiem.
I nas, podobnych sobie, wzywając do siebie jako Bóg słyszy wołanie: Alleluja.
Alleluja, alleluja, alleluja.
Lub w Wielkim Poście
Chwała Tobie, Słowo Boże
Nawróćcie się do Boga waszego,
On bowiem jest łaskawy i miłosierny.
Chwała Tobie, Słowo Boże.
STASIS CZWARTA
Ikos X - (kantor)
Śpieszą do Ciebie dziewice, boś murem im obronnym i wszystkim,
co Cię wzywają, Bogurodzico Dziewico. Nieba i ziemi Stworzyciel przyozdobił Cię łaską,
o Nieskalana. A zamieszkawszy w Twoim łonie nauczył wszystkich wznosić głos do Ciebie:
Witaj, o wzniosła kolumno dziewictwa,
Witaj, o bramo wiecznego zbawienia,
Witaj, pierwszy owocu odrodzenia w Duchu,
Witaj, szafarko wszystkich dobrodziejstw Bożych.
Witaj, która odradzasz tych, co w grzechu są poczęci,
Witaj, dająca mądrość tym, co nieroztropni,
Witaj, odpędzająca tego, co dusze uwodzi,
Witaj, rodząca Siewcę niewinności.
Witaj, alkowo przeczystych zaślubin.
Witaj, zaślubiająca dusze wierne Panu,
Witaj, o piękna dziewic żywicielko,
Witaj, weselna dusz świętych przyjaciółko.
Witaj, Oblubienico Dziewicza.
Kondakion XI - (kantor)
Śpiew pochwalny zawodzi, gdy objąć chcę pełnię Twych zmiłowań.
Choćbyśmy ofiarowali Ci ody tak liczne, jak, ziarnka piasku, o Królu święty,
nie osiągnęlibyśmy nigdy godnej miary tego, co dajesz nam, którzy wołamy do Ciebie: Alleluja. Alleluja, alleluja, alleluja.
Lub w Wielkim Poście
Chwała Tobie, Słowo Boże
Nawróćcie się do Boga waszego,
On bowiem jest łaskawy i miłosierny.
Chwała Tobie, Słowo Boże.
Ikos XI - (kantor)
Ty, o Najświętsza Dziewico, jawisz się nam w ciemnościach, jak światłodajna pochodnia. Niematerialne zapalając światło wiedziesz wszystkich do poznania Boga. Swoim blaskiem rozjaśniając umysły - naszym uczczona wołaniem:
Witaj, promieniu Słońca duchowego,
Witaj, odbicie Światłości nieprzystępnej,
Witaj, błyskawico dusze oświecająca,
Witaj, gromie nieprzyjaciół rażący.
Witaj, bo nam wysyłasz Światło jaśniejące,
Witaj, bo nam wypuszczasz obficie płynącą Rzekę,
Witaj, obrazie uzdrawiającej sadzawki,
Witaj, niszcząca grzechu zmazę haniebną.
Witaj, któraś kąpielą obmywająca sumienia,
Witaj, dzbanie mieszalny, w którym radość się miesza,
Witaj, woni, dobry zapachu Chrystusa,
Witaj, życie mistycznej i radosnej uczty.
Witaj, Oblubienico Dziewicza.
Kondakion XII - (kantor)
Udzielić pragnął łaski przebaczenia za dawne winy Ten, co długi wszystkich ludzi gładzi.
We własnej więc przybliżył się Osobie do tych, co oddalili się od Jego łaski,
a potargawszy cyrograf ich winy, słyszy z ust wszystkich wołanie: Alleluja.
Alleluja, alleluja, alleluja.
Lub w Wielkim Poście
Chwała Tobie, Słowo Boże
Nawróćcie się do Boga waszego,
On bowiem jest łaskawy i miłosierny.
Chwała Tobie, Słowo Boże.
Ikos XII - (kantor)
Wielbiąc pieśniami Twego Syna chwalimy hymnem też i Ciebie, jako świątynię duchową, Bogurodzico. Ten, który mieszkał w Twoim łonie trzymając w dłoni wszystkie rzeczy,
Pan nasz, uświęcił Cię i uczcił, i nauczył nas wołać do Ciebie:
Witaj, Namiocie Boga oraz Słowa,
Witaj, święta ponad " święte świętych",
Witaj, arko złocona przez Ducha Świętego,
Witaj, niewyczerpana życia skarbnico.
Witaj, czcigodny diademie królów bogobojnych,
Witaj, chwało wysoka kapłanów pobożnych,
Witaj, bastionie niezdobyty Kościoła Świętego,
Witaj, murze nieobalony Królestwa Bożego.
Witaj, Ty, która wznosisz pomniki zwycięstwa,
Witaj, która obalasz nieprzyjaciół naszych,
Witaj, lekarstwo dla ciała mojego,
Witaj, duszy mojej ocalenie.
Witaj, Oblubienico Dziewicza.
Kondakion XIII - (kantor)
Zaiste, godna jesteś, Matko wszelkiej chwały, któraś między wszystkimi świętymi
Najświętsze zrodziła Słowo. Racz przyjąć teraz ten nasz dar, od wszelkiego nieszczęścia nas broń wszystkich. Od przyszłej kary wybaw nas, którzy pospołu do Ciebie wołamy: Alleluja.
Alleluja, alleluja, alleluja.
Lub w Wielkim Poście
Chwała Tobie, Słowo Boże
Nawróćcie się do Boga waszego,
On bowiem jest łaskawy i miłosierny.
Chwała Tobie, Słowo Boże.
Ikos I - (kantor)
Archanioł z nieba posłan był, by "Witaj" Matce Boga rzekł.
A kiedy ujrzał, że na jego bezcielesny głos' bierzesz na siebie ciało, Panie,
stanął w zachwycie wołając do Niej:
Witaj, przez którą jaśnieje radość,
Witaj, dla której klątwa odpuszczona,
Witaj, która Adama podnosisz z upadku,
Witaj, która od łez uwalniasz Ewę.
Witaj, o wysokości pojęciom ludzkim niedostępna,
Witaj, głębino nawet anielskim okiem niezbadana,
Witaj, bo jesteś Tronem Króla,
Witaj, bo dźwigasz tego, co wszystkie dźwiga rzeczy.
Witaj, gwiazdo Słońce nam ukazująca,
Witaj, łono Boskiego wcielenia,
Witaj, przez którą stworzenie się odnawia,
Witaj, przez którą Stwórca dzieckiem się staje.
Witaj, Oblubienico Dziewicza.
Kondakion I - (kantor)
O, waleczna Hetmanko, zwycięską wdzięczności pieśń,
z niewoli wyswobodzeni, słudzy Twoi, niesiem Ci, Bogurodzico.
Ty, która posiadasz moc niezwyciężoną, od wszelkich nieszczęść wybaw nas,
byśmy do Ciebie wołali: Witaj, Oblubienico Dziewicza.
Przyjmij, Wszechmocna, najczystsza Władczyni i Królowo nasza, Boża Rodzicielko, te pochwalne hymny, Tobie jedynej odpowiadające, od nas niegodnych sług Twoich, wybrana spośród wszystkich pokoleń, Któraś się okazała wyższą od wszelkiego stworzenia nieba i ziemi. Dzięki Tobie Bóg zastępów jest z nami i przez Ciebie poznaliśmy Syna Bożego i staliśmy się godnymi świętego Ciała i najczystszej Krwi Jego. Dlatego błogosławiona Jesteś z pokolenia na pokolenie, przez Boga wysławiona, wspanialsza od Cherubinów i czcigodniejsza od Serafinów. I teraz, o pełna chwały Przenajświętsza Bogarodzico, nie ustawaj w modlitwie za nas, niegodnych sług Twoich, abyśmy od wszelkiej złej myśli i od wszelkiego nieszczęścia byli zbawieni i uchronieni od wszelkiej złośliwości szatańskiej. Do końca wstawiając się za nami zachowaj nas przed osądzeniem. Orędownictwem bowiem Twoim i opieką chronieni, Jedynemu w Trójcy Bogu i Stwórcy wszystkiego składamy chwałę, cześć, pokłon i dziękczynienie teraz i zawsze i na wieki wieków. Amen.
Chwałą Ojcu i Synowi i Duchowi Świętemu jak była na początku teraz i zawsze i na wieki wieków. Amen.
Błogosławieństwo:
Niech błogosławieństwo i chwała będzie Panu naszemu Jezusowi Chrystusowi, w Duchu Świętym i w Kościele, w zjednoczeniu z Bogurodzicą Dziewicą Maryją, którą u stóp Krzyża ofiarowałeś nam jako naszą Matkę, teraz i na wieki wieków. Amen.
Błogosławmy Panu
Bogu niech będą dzięki
Pamiętaj, o Najdobrotliwsza Panno Maryjo, że od wieków nie słyszano, aby ktokolwiek uciekając się do Ciebie, Twej pomocy wzywając, Ciebie o przyczynę prosząc, miał być od Ciebie opuszczony. Tą nadzieją ożywiony, uciekam się do Ciebie, o Maryjo, Panno nad pannami i Matko Jezusa Chrystusa. Przystępuję do Ciebie, biegnę do Ciebie, staję przed Tobą jako grzeszny człowiek, drżąc i wzdychając. O Pani świata, racz nie gardzić moimi prośbami! O Matko Słowa przedwiecznego, racz wysłuchać mnie nędznego, który do Ciebie z tego padołu płaczu o pomoc wołam. Bądź mi pomocą we wszystkich moich potrzebach teraz i zawsze, a osobliwie w godzinę śmierci, o łaskawa, o litościwa, o słodka Panno Maryjo. Przez Twoje święte Panieństwo i Niepokalane Poczęcie, o Najświętsza Panno Maryjo, oczyść serce, ciało i duszę moją. Amen.
† W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Amen
Od 2012 roku, w każdą pierwszą sobotę miesiąca o godz. 20:00 przed Apelem Jasnogórskim w Kaplicy Cudownego Obrazu, Matki Boskiej Częstochowskiej odmawiana jest modlitwa w intencji pokoju na całym świecie, w której Tajemnice różańcowe przedzielone są śpiewami Akatystu. Inicjatorem tej modlitwy był o. Roman Majewski, który tak mówił o tej akcji: „Połączona modlitwa różańcowa z Akatystem jest połączeniem wielkich rodzin chrześcijańskich: katolickiej i wschodniej, prawosławnej”. Modlitwa ta transmitowana jest w Internecie pod adresem https://www.youtube.com/channel/UCKAtPxfE2RAHSCwDABMMeAg.
W Internecie można znaleźć również nagrania archiwalne Akatystu, podaję przykładowe filmy na YouTube:
Słownik trudniejszych wyrażeń
Megalynarion - hymn, śpiewne uwielbienie wielkości Maryi
Kontaktion - kazanie ułożone w formie pieśni
Kondakion I - początek hymnu liturgicznego opisującego dokonania Bogurodzicy
Kantor - animator śpiewu
Stasis pierwsza, wchodząca w skład narracyjnej części hymnu, prezentuje tematy związane z okolicznościami pojawienia się Jezusa w łonie Marii. Dotyczy Pozdrowienia Anielskiego i Zwiastowania w pierwszym ikosie.
Stasis druga - rozpoczyna czwarty ikos, prezentujący Zwiastowanie pasterzom. Ich niepewność łączy się semantycznie z treścią wybrzmiałego uprzednio Kondakionu.
Stasis trzecia - wprowadza twierdzenie o Bożym Wcieleniu w ikosie siódmym, będącym konsekwencją treści siódmego Kondakionu, czyli Ofiarowania. Jednak ów dogmat zostaje zaprezentowany w tym fragmencie hymnu przez pryzmat Marii, porównanej do niewiędnącego krzewu, której Syn jest jak owoc drzewa.
Ikos I - krótki opis historii Bogurodzicy i znaczenie dla wiernych i świata
Ikos dziesiąty - rozpoczynający czwartą Stasis, prezentuje to samo zagadnienie w odniesieniu do Bogurodzicy, która jawi się nam jako opiekunka dziewic. Do niej uciekają się wierni.
Maryja - Forma Maria pochodzi ze zgrecyzowanego hebrajskiego Mirjam, Marjam. Etymologicznie imię to łączy się z akadyjskim mari-m 'napawa radością'. W greckiej wersji Nowego Testamentu występuje forma Mariám.
Tajemnica Wcielenia – słowo „Wcielenie” oznacza przyjęcie przez Boga ludzkiego ciała. Jezus stał się człowiekiem, aby nas zbawić i pojednać z Bogiem. Syn Boży przyjął ludzką naturę, nie tracąc natury Boskiej, by dokonać naszego zbawienia. Obie te natury zostały zjednoczone, ale nie pomieszane, w jednej Osobie Jezusa Chrystusa.
Grzech uczynkowy – to grzech, który popełnia człowiek w pełni świadomie i dobrowolnie. Może być powszedni (lekki) lub śmiertelny (ciężki).
Theotokos (Bogurodzica) – jest najważniejszym tytułem, który przysługuje Maryi. Oddaje on prawdę o tym, że rodząc Jezusa Chrystusa Maryja stała się matką Boga. Przez Boże macierzyństwo Maryja została głęboko włączona w wewnętrzne życie Boga, a za Jej pośrednictwem w to życie włączona została cała ludzkość.
Łaska Boża – (gr. charis, łac. gratia) dobrowolne, płynące z miłości działanie zbawcze Boga w stosunku do całej ludzkości. To Boże działanie jest darmowe, wywiera aktywny wpływ na relację człowieka do Boga, innych ludzi i do siebie samego, i tym samym przemienia jego życie.
Nowe Przymierze – Jezus Chrystus składając Bogu ofiarę swojego życia ustanawia nową i definitywną więź między Bogiem i człowiekiem. Śmierć Jezusa, która jest wyrazem miłości, zaufania i posłuszeństwa woli Boga usuwa wszelki grzech, który niszczył więź ludzi z Bogiem. Lud Nowego Przymierza to Kościół, który został odkupiony przez Śmierć i Zmartwychwstanie Bożego Syna.
Odkupienie – (z hebr. gaal, padah) jest to działanie Boże wyzwalające stworzenie ze zła i przywracające pierwotną więź z Bogiem. Dzieło Odkupienia wypełniał Jezus Chrystus poprzez swoje życie, Śmierć i Zmartwychwstanie.
Współodkupicielka – tytuł ten jest przejawem wiary Ludu Bożego. Maryja jest współodkupicielką przez swoje Boże macierzyństwo oraz przez obecność pod krzyżem jako Matka cierpiąca.
Baranek paschalny – było to zwierze składane w ofierze Bogu przez Izraelitów na pamiątkę wyjścia z Egiptu. Żydzi, wychodząc z niewoli egipskiej pod wodzą Mojżesza, na polecenie samego Boga, mieli zabić młodego baranka bez skazy. Każda rodzina musiała upiec go w ogniu i spożyć pośpiesznie, a krwią pomazać drzwi domu, żeby uniknąć śmierci. Była to pascha, czyli przejście Izraelitów z niewoli do wolności. Dla chrześcijan baranek paschalny to symbol Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa.
Dobra nowina – słowo Boże, Ewangelia, orędzie, którego treścią są wydarzenia zbawcze dokonujące się z łaskawości Bożej i wywierające wpływ na duchowe życie każdego człowieka poprzez jego odkupienie.
Chaldeja – Ojczyzna Chaldejczyków, starożytnego ludu posługującego się językiem aramejskim. Między X a VIII wiekiem p.n.e. najechali oni na obszar Babilonu (dzisiejszy Irak). Wkrótce potem wraz z Medami zniszczyli imperium asyryjskie. Najwybitniejszym przywódcą Chaldejczyków był Nabuchodonozor II, który dwukrotnie zdobył Jerozolimę, w latach 597 i 587 p.n.e., a także podbił Palestynę.
Arianizm - herezja potępiona na Soborze Nicejskim I (325); nazwa pochodzi od imienia kapłana aleksandryjskiego, Ariusza (ok. 250-336), który twierdził, że Syn Boży nie był Bogiem z samej natury.
Arka Przymierza – drewniana skrzynia obita obustronnie złotą blachą. Złożone w niej były tablice z Dekalogiem. Arka była znakiem Bożej obecności pośród swojego ludu i znakiem Przymierza zawartego na Synaju.
Bibliografia
Akatyst, tłum. T. Szczurowski (OSBM) (1792) w: Misja Bialska Całoroczna, wyd. Supraśl.
Hymnos Atkathistos, tłum. A. Bober (1965) w: Antologia patrystyczna, Kraków.
Hymn Akathistos, tłum. W. Kania (1981), w: Ojcowie Kościoła greccy i łacińscy. Teksty o Matce Bożej, Niepokalanów.
Akatyst ku czci Bogurodzicy. Starożytny hymn Maryjny z dodatkiem oficjów towarzyszących, tłum. M. Bednarz, red. J.S. Gajek – R. Piętka, Rzym 1980.
Akatyst ku czci Bogurodzicy, red. W. Klinger, Opole 2017.
Mazurkiewicz, Polskie średniowieczne pieśni maryjne. Studia filologiczne, Kraków 2002.
Bobowski, Polska poezja kościelna od najdawniejszych czasów aż do wieku XVI, "Przegląd Katolicki" 1885
Surzyński, Polskie pieśni kościoła katolickiego od najdawniejszych czasów do końca XVI stulecia, Poznań 1891
Brückner, Literatura religijna w Polsce średniowiecznej, t. 1: Kazania i pieśni, Warszawa 1902
Birkenmajer, Hymny i ich dzieje, Lwów 1934.
Kod QR do tego wpisu
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz
edukacja.katolicka@gmail.com