Edukacja katolicka: Księga Psalmów

Nazwa „psalm” pochodzi z greckiego i łacińskiego określenia psalmos/psalmus i odpowiada hebrajskiemu mizemor. Oznacza ona utwór religijny o charakterze poetyckim, wykonywany przy akompaniamencie instrumentów strunowych (zimmer).

Kanoniczny zbiór psalmów Biblii Hebrajskiej obejmuje 150 takich utworów, przekazanych przez tradycję synagogalną. Nadto znany był szereg innych psalmów niekanonicznych: tłumaczenie greckie LXX (70 – septuaginta) wymienia np. Ps 151, czy zwój psalmów znaleziony w Qumran (11 Q Psb) oraz poza nim kilka dalszych pieśni tego typu. Niektóre psalmy przekazano w Psałterzu (z nieznacznymi zmianami) dwukrotnie, inne skomponowano z części dwu pieśni. Podział Psałterza na pięć ksiąg odpowiada prawdopodobnie analogicznemu podziałowi Pięcioksięgu; każda z nich kończy się doksologią. Współczesna krytyka doszukuje się także innych znamion podziału, biorąc za punkt wyjścia użycie imion Bożych (zbiór „jahwistyczny”, „elohistyczny”) lub autorów (zbiór „Dawidowy”). Nie ulega też wątpliwości, iż psalmy zbierano według rodzajów literackich (np. zwarta grupę psalmów „stopni” lub „wstępowań” oraz psalmów „królewskich”).

Ogólne określenie psalmów jako „Psałterza Dawidowego” nie należy rozumieć w sensie wyłączności autorstwa wielkiego króla, lecz jako uwydatnienie jego wielkiej roli w powstawaniu księgi. W rzeczywistości są one dziełem wielu autorów bardzo różnych okresów i środowisk i ulegały wielokrotnym przeróbkom, adaptacjom i opracowaniom, zwłaszcza do celów liturgicznych. Odczytując nową, aktualną do sytuacji ludu Bożego treść, nadawano niektórym zwrotom i wyrażeniom nową treść lub zastępowano je innymi. Przy tej sposobności natchnieni redaktorzy dodawali niekiedy krótkie aktualizujące refleksje. Tytuły psalmów (35 spośród nich nie posiada ich wcale), zawierające imię rzeczywistego lub domniemanego autora, okoliczności powstania, rodzaj literacki lub uwagi liturgiczno muzyczne, są częściowo bardzo dawne lub nawet pierwotne, częściowo zaś dodane albo uzupełnione później (np. różnice między hebrajskim a LXX w niektórych tytułach).

Wobec długiej historii literackiej i wspomnianych już adaptacji, ustalenie autorstwa niektórych psalmów nastręcza trudności lub też jest wprost niemożliwe. Współczesne badania dowiodły jednak – na podstawie analogii literatury pogańskiego Wschodu starożytnego, że wiele psalmów powstało w okresie monarchii lub jeszcze wcześniej. Stąd podawanie w wątpliwość autorstwa Dawida (któremu formalnie przypisuje się 73 psalmy), znanego skądinąd poety i muzyka, a także innych starożytnych autorów nie jest właściwe, i w każdym poszczególnym wypadku wymaga przekonującego uzasadnienia. Z drugiej strony nie ulega wątpliwości, iż wiele psalmów powstało później, w okresie niewoli babilońskiej, niektóre zaś także w czasach machabejskich.

Bardzo ważnym czynnikiem w należytej ocenie i zrozumieniu psalmów są ich rodzaje literackie, zdradzające intencję natchnionego pieśniarza. Najbardziej charakterystycznymi wśród nich są hymny pochwalne i dziękczynne oraz indywidualne i zbiorowe lamentacje, zawierające zwykle obok drastycznego przedstawienia własnej sytuacji, także błagalną prośbę. Niemałą rolę odgrywają także psalmy królewskie, dydaktyczne, mądrościowe, a także prorockie. Każdy poszczególny psalm został określony pod względem literackim w odnośniku wstępnym. Psałterz – to nie tylko zwierciadło pobożności ludu Bożego Starego Przymierza, ale także przegląd wszystkich teologicznych refleksji. Obejmują one całokształt zbawczego planu Bożego od stworzenia świata poprzez wzloty i upadki człowieka w jego dążeniu ku Bogu aż do czasów pełni Chrystusowej i wielkiej eschatologicznej przemiany (psalmy mesjańskie i eschatologiczne). Ta ostania cecha stanowi bezpośrednie przejście między społecznością dawną a nową, zmierzającą ku pełnej realizacji planów Bożych.

Wiele psalmów przedstawia Nowy Testament jako zapowiedź życia, działalności, śmierci i wywyższenia Jezusa Chrystusa; inne czynią to pośrednio. Na specjalną uwagę zasługują natomiast pieśni mówiące o eschatologicznym wywyższeniu Boga lub o chwale dynastii Dawida, w której autorzy upatrują zwłaszcza najwybitniejszego jej Potomka, Zbawcę świata, Jezusa Chrystusa. Oczywiście, chrześcijanin, członek nowego ludu Bożego, czyta Psałterz w nowym duchu. Nie może on też nie dostrzegać w nim pewnych niedoskonałości, zestawiając go z powszechnym posłannictwem miłości Jezusa Chrystusa; wie on jednak, że Bóg, dobry Nauczyciel, prowadzi człowieka długimi etapami, z tego, co niedoskonałe, ku doskonałości. Toteż cała tradycja chrześcijańska począwszy od pierwszych wieków uznała jednogłośnie Psałterz za swoją księgę modlitwy, odnajdywała w nim swoje ideały, wzbogacone nowym spojrzeniem na historię zbawienia. Kościół dał temu wyraz przypisując Psałterzowi nader ważną rolę w liturgii. Nowy lud Boży odmawia słowa psalmów zawsze w zjednoczeniu ze swą Głową, Jezusem Chrystusem, i w Nim szuka pełnego ich znaczenia; czerpie z nich zarówno wskazania dla swojej chrześcijańskiej egzystencji, jak też stara się zrozumieć swoje posłannictwo w dziejach zbawienia. Nie zapomina wprawdzie, iż pieśni te należą do dawnego etapu objawienia, niemniej odnajduje w nim, jak dawniej, swoje najważniejsze problemy religijne.

Akrostych - to utwór literacki, w którym początkowe litery kolejnych wersów układają się w określony schemat lub tworzą jakiś wyraz. Tym schematem może być alfabet (pierwszy wers rozpoczyna się pierwszą literą alfabetu, drugi drugą itd.). Akrostych zawiera czasami jakieś przesłanie lub imię/nazwę (na przykład, imię pisarza, który skomponował dany utwór, lub imię bóstwa, któremu go poświęcono). W Księdze Psalmów pojawia się kilka takich akrostychów. Z najbardziej złożonym mamy do czynienia w Ps 119, w którym każdy kolejny wers rozpoczyna się kolejną literą hebrajskiego alfabetu. Wszystkie hebrajskie akrostychy występujące w Biblii są akrostychami alfabetycznymi. Siedem zachowanych przykładów akrostychów z literatury mezopotamskiej to akrostychy imienne/zdaniowe (język akadyjski był językiem sylabicznym, pozbawionym alfabetu, dlatego nie można było w nim tworzyć akrostychów alfabetycznych), datowane ogólnie na 1 połowę I tysiąclecia przed Chrystusem.

Przykłady egipskie to akrostychy numeryczne lub przesłania złożone z układów horyzontalnych i wertykalnych. Osiągnięcie efektu stylistycznego opiera się tam w znacznej mierze na grze słów. Ponieważ akrostych uzależniony był od pisma, nie mógł być tworzony w formie ustnej. Utwory te były przeznaczone do czytania, nie zaś jedynie do słuchania, ponieważ ważną rolę odgrywał w nich element wizualny. Szczególnie wyraźnie widać to w utworach babilońskich, gdzie znak przyjmuje inną wartość w recytowanym utworze poetyckim, a inną w akrostychu. W przykładach babilońskich schematy oparte są na ostatnich znakach kolejnych wersów. Inną odmianą akrostychu jest ta, w której schemat powraca w każdej kolejnej zwrotce utworu.

Życie pośmiertne - Szeol to hebrajska nazwa podziemnego świata umarłych. Chociaż przeniesienie człowieka ze świata żywych do Szeolu mogło być uważane za sąd, miejsce to samo w sobie nie było miejscem kary, w przeciwieństwo do nagrody, jaką byłoby przebywanie w niebie. Słowo to czasami jest synonimem grobu, grób był bowiem bramą, przez którą człowiek wkraczał do świata zmarłych. Oprócz tego w Księdze Psalmów Szeol jest często określany jako „dół”. Ten typ terminologii pojawia się jako wariant słowny już w okresie sumeryjskim. Jest to całkowicie logiczne, ponieważ grób (dół wykopany w ziemi) stanowił wejście do podziemi. Izraelici wierzyli, że duchy zmarłych istnieją nadal w świecie cieni. Trudno było uznać tę formę istnienia za przyjemną, lecz w Starym Testamencie nigdy nie wiązano z nią męczarni w ogniu piekielnym.

Nie jest jasne, czy Izraelici znali jakieś inne miejsce niż Szeol. Ludzie ocaleni z Szeolu zostali zwyczajnie zachowani przy życiu, nie zaś wysłani w inne zaświaty. Pojawia się jednak mglista idea innego miejsca w epizodzie Henocha i Eliasza, którzy uniknęli grobu i przypuszczalnie do Szeolu nie trafili. Teksty Starego Testamentu w bardzo niejasny sposób wskazują na inne możliwości. W sytuacji braku konkretnego objawienia system wierzeń Izraelitów przystosował się do światopoglądów ich kananejskich i mezopotamskich sąsiadów. W myśli mezopotamskiej człowiek musiał przebyć po śmierci pustynię, góry, rzekę, a następnie zejść przez siedem bram do podziemnego świata. Chociaż w literaturze mezopotamskiej został on opisany jako mroczne miejsce, którego mieszkańcy przybrani są w ptasie pióra i jedzą proch, pojawiają się również bardziej pozytywne przedstawienia. W Księdze Psalmów znajdujemy kilka wyrażeń, które interpretuje się często jako nawiązanie do życia przyszłego przed obliczem Jahwe, chociaż możliwe są również inne wyjaśnienia. Niektóre psalmy powiadają o przebudzeniu się i oglądaniu Bożego oblicza. W kontekście Księgi Psalmów nie jest to jednak oczekiwanie nieba, lecz przeżycie doświadczane w świątyni, co potwierdza tekst Ps 27,4 i 63,3. Fraza ta przyjmuje identyczne znaczenie w języku akadyjskim, gdzie, na przykład, Asurbanipal z utęsknieniem oczekuje chwili, gdy będzie mógł oglądać oblicze swojego boga, Aszura (w świątyni) i oddać mu pokłon.

W hymnie skierowanym do Isztar czytamy, że chory, oglądający jej oblicze, odzyskuje zdrowie. W bardziej ogólnych kategoriach, babiloński cierpiący z Ludlul Bel Nemeqi powiada, że wzywa swojego boga, który jednak nie ukazuje mu swojego oblicza. Mimo to modlący się ma nadzieję, że ranek przyniesie mu dobre rzeczy. Również Psalmista oczekuje, że gdy się obudzi rano, doświadczy wybawienia (Ps 139,18). Drugie wyrażenie dotyczy wykupienia z Szeolu (Ps 49,15). Oznacza ono, że Psalmista został jedynie wybawiony od śmierci w danym momencie, nie zaś, że trafił do nieba zamiast do Szeolu. Podobne zwroty znaleźć można w literaturze mezopotamskiej, gdzie Marduk uważany jest za tego, który odnawia życie i przywraca do życia umarłych. Gula, bogini uzdrowienia, zapewnia, że potrafi sprowadzić zmarłego z podziemnego świata. Wyrażenia te nie oznaczają zmartwychwstania, lecz uzdrowienie.

Dzieło stworzenia w Księdze Psalmów. Wielbienie Jahwe jako Stworzyciela w Księdze Psalmów koncentruje się głównie na jego rozkazywaniu kosmosowi i podtrzymywaniu go. Znakiem Boskiego panowania i suwerenności jest władztwo nad niebiosami, obłokami, słońcem, księżycem, gwiazdami, morzami, gromem i błyskawicą. Podobnie jak w całej reszcie starożytnego świata, w Izraelu ważniejszy był ten, kto panuje, niż ten, od kogo wszystko się wywodzi. Mimo to Jahwe postrzegany jest również jako twórca każdej części kosmosu. Rozciąga się to także na istoty kosmos zamieszkujące, od ludzi poprzez różne gatunki zwierząt, nieważne jak mało znane i tajemnicze.

Poetycki język Księgi Psalmów nie wzbrania się wykorzystywać wyobrażeń kosmosu, które są typowe dla światopoglądu zawierającego elementy mitologiczne oraz naukowe, charakterystyczne dla Bliskiego Wschodu. Chociaż dzisiaj, w kontekście współczesnej nauki, niektórzy woleliby, aby Księga Psalmów wyrażała prawdy naukowe (ukryte pod językiem poetyckim), podejście takie kryje w sobie dylemat metodologiczny. Odbiorcy izraelscy znali przecież jedynie własny krąg kulturowy. Ponieważ nie otrzymali dodatkowego objawienia (na przykład, Bóg nie powiedział im, że ziemia ma kształt kuli i krąży po orbicie wokół słońca, podtrzymywana siłą grawitacji), musieli trwać przy wyobrażeniach pokrewnych funkcjonującym w świecie starożytnym. Jeśli tak było, wówczas słowa, obrazy i idee użyte w tekście wyrażały to, co oni uważali za rzeczywistość, i nie wynikały jedynie z poetyckiej frazeologii. Mimo to główną myślą przesłania było suwerenne panowanie Boga nad naturą. Niezależnie od tego, czy Jego panowanie ukazuje się za pomocą obrazu Bóstwa uzbrojonego w błyskawice i dosiadającego obłoków, czy też jako Boską władzę nad ośrodkami wysokiego i niskiego ciśnienia oraz prądami powietrza, główna myśl o suwerennej władzy Boga pozostaje ta sama. Bóg nie przekazał Izraelitom wiedzy na temat meteorologii, by dostarczyć im „poprawnego” wyobrażenia swojego panowania nad pogodą. Wykorzystał pojęcia, które już posiadali. Podobnie nie poinformował ich, że organem odpowiedzialnym za myślenie jest mózg, nie zaś serce lub nerki, jak wierzyli starożytni. Zamiast tego potwierdził zainteresowanie ich umysłem, wykorzystując w tym celu te wyobrażenia dotyczące fizjologii, które posiadali. Starożytne wyobrażenia na temat kosmosu są wyraźnie widoczne w wielu fragmentach Starego Testamentu. Nie są znane przykłady, w których tekst wykraczałby poza ówczesne wyobrażenia naukowe lub przyjmował bardziej wyrafinowany światopogląd naukowy.

Lamentacja może być indywidualnym wyrazem rozpaczy (np. lamentacja w Ps 22,1-21), pieśnią żałobną po śmierci ważnej postaci (np. elegia Dawida po śmierci Saula w 2 Sm 1,17-21) lub wołaniem wspólnoty podnoszonym w okresie kryzysu (np. Ps 137). Najsławniejszą lamentacją ze starożytnej Mezopotamii jest utwór zatytułowany Lamentacja z powodu zniszczenia Ur, upamiętniający zdobycie miasta przez króla Elamitów, Kindattu, w 2004 roku przed Chrystusem. Dodatkowe informacje dotyczące tego rodzaju lamentacji można znaleźć we wstawce zamieszczonej w komentarzu do Lamentacji.

W Księdze Psalmów ponad jedna trzecia utworów to lamentacje, przeważnie o charakterze indywidualnym. Wznoszone w nich skargi dotyczą najczęściej choroby i ucisku ze strony nieprzyjaciół. Zachowała się pewna liczba terminów technicznych z literatury lamentacyjnej z Mezopotamii, wiele pokrewnych z zaklęciami (tj. obrzędami magicznymi wykonywanymi w celu uwolnienia człowieka od jakiegoś problemu). Prośby towarzyszące lamentacji są bardzo podobne do pojawiających się w modlitwach Bliskiego Wschodu. Zawierają błaganie u udzielenie wskazówek, ochronę, przychylność i uwagę bóstwa, wybawienie z kryzysu, interwencję, pojednanie, uzdrowienie i długie życie.

Psalmy wielbiące mogą mieć charakter indywidualny lub zbiorowy. Ponad jedna trzecia utworów z Księgi Psalmów to psalmy pochwalne. Psalmy zbiorowe rozpoczynają się zwykle kategorycznym wezwaniem do uwielbiania (np. „Wołajcie do Pana”) i opisują wszystkie dobre dzieła, które Pan uczynił. Indywidualne psalmy wielbiące często zaczynają się oznajmieniem zamiaru chwalenia Boga (np. „Będę wielbił Pana”), po czym przywołują konkretne Jego dobrodziejstwa w konkretnej sytuacji. Hymny mezopotamskie i egipskie koncentrują się zazwyczaj na wielbieniu deskryptywnym, często przechodząc od chwalenia do prośby. Przykładem może być schemat pojawiający się w mezopotamskim utworze mądrościowym zatytułowanym Ludlul Bel Nemeqi. Tytuł pochodzi od pierwszej strofy: „Będę wielbił boga mądrości”. Podobnie jak w indywidualnych psalmach pochwalnych, mezopotamski czciciel Marduka opowiada o swoim problemie i o tym, w jaki sposób został wybawiony przez swojego boga.

Kult prywatny. Ile utworów wielbiących włączonych do Księgi Psalmów ma związek z dorocznymi obchodami świąt w świątyni i pielgrzymowaniem na te święta? Wielu Izraelitów mieszkało w dużym oddaleniu od świątyni. Ludzie z okolic Jerozolimy mogli świątynię regularnie odwiedzać (chociaż nie było po temu powodu, jeśli nie pojawiła się potrzeba złożenia ofiary). Każdy praktykujący Izraelita, zgodnie z wymaganiami Prawa, musiał trzy razy w roku odbyć pielgrzymkę do Jerozolimy, jednak dowody, że takie obchody świąt w Jerozolimie miały zasięg powszechny, są wątłe. W rezultacie wielu Izraelitów widziało świątynię tylko kilka razy w swoim życiu. Oczywiście, musiały również istnieć inne konteksty, w których spełniano akty kultu. Sądzi się, że instytucja synagogi powstała najwcześniej po okresie wygnania, zaś wyżyn ostro zakazano w idealnym biblijnym świecie praktyk religijnych. Szabat nie był też wyraźnie oddzielony od innych dni jako dzień kultu, chociaż przynajmniej w świątyni w Jerozolimie dokonywano wówczas szczególnych czynności kultowych. Wiemy, że kult Izraela koncentrował się wokół świętej przestrzeni (świątyni), świętych pór (szabatu, świąt), świętych rytuałów (ofiar) i świętych słów (modłów). Wiemy też, że głównym celem kultu było zachowanie świętej obecności Bożej, przestrzeganie Prawa/Przymierza oraz wyrażenie uznania dla Boga jako osoby i dzieł, których dokonał. Mimo to nasze wiadomości na temat prywatnego kultu Izraelitów są bardzo ograniczone.

Zasada odpłaty. W najbardziej podstawowej postaci zasada odpłaty głosi, że sprawiedliwy będzie doznawał pomyślności, zaś nieprawy cierpiał. Na płaszczyźnie narodowej zasada ta wbudowana jest w przymierze w formie błogosławieństw i gróźb. Na płaszczyźnie indywidualnej – uważano – jest ona niezbędna, by Bóg mógł utrzymać sprawiedliwość. Ponieważ Izraelici mieli jedynie mgliste wyobrażenie na temat bytowania po śmierci, wyraźne wyobrażenia sądu i nagrody w życiu przyszłym nie były ukształtowane, sprawiedliwość Boska mogła zostać wymierzona jedynie w życiu doczesnym. Izraelici uważali, że jeśli Bóg ma być uważany za sprawiedliwego, nagrody i kary w tym życiu muszą odpowiadać prawości i nieprawości jednostek. Wiara ta doprowadziła też Izraelitów do przekonania, że człowiek doświadczający pomyślności jest w ten sposób nagradzany za swoją prawość. Z drugiej strony, jeśli kto cierpiał, musiała być to kara za jego nieprawość. Im większe cierpienie – tym większa niegodziwość człowieka, który został nim doświadczony. Z powodu zasady odpłaty cierpienie uważane było więc za powód do hańby. Autorzy babilońskich i asyryjskich tekstów magicznych powoływali się na podobną zasadę odpłaty, ponieważ nie byli jednak w pełni przekonani o sprawiedliwości swoich bogów, nie stało się to poważnym zagadnieniem teologicznym.

Kult w świątyni. Świątynia nie była budowlą służącą potrzebom kultu zbiorowego. Była miejscem, w którym Bóg miał zamieszkiwać wśród swojego ludu. Jako taka musiała spełniać standardy świętości i czystości, ze względu na stałą Bożą obecność. Podstawowym zadaniem kapłanów było utrzymywanie świętości miejsca i pilnowanie wstępu do świątyni. Świątyni nie wymyślono do składania ofiar. Najważniejszą rzeczą, o którą zabiegano, było zapewnienie obecności Bożej. Głównymi aktami kultu były więc te, które podkreślały Jego świętość oraz chroniły ją w obrębie świętej przestrzeni. Z tego powodu słowa kultu często miały charakter aktów kultu. Chociaż w świątyni były czasami wykonywane obrzędy kultu zbiorowego, nie on stanowił główną rację jej istnienia.

Świątynia była domem Bożym, dlatego konieczne było czczenie w niej bóstwa. Hebrajskie słowo, którym Stary Testament posługuje się na oznaczenie kultu, oznacza również „służbę”. Na Bliskim Wschodzie większość ludów przez kult rozumiała służenie potrzebom bogów poprzez dostarczanie im pokarmu (ofiary), szat (strojów, które umieszczano na bożkach) oraz miejsca schronienia (zbytkownych i ozdobnych świątyń). Bóg Izraela nie miał owych potrzeb, lecz mimo to słuszną rzeczą było Mu służyć (co czynili, na przykład, kapłani i lewici). Święta obchodzone przez mieszkańców starożytnego świata koncentrowały się wokół cyklicznych pór roku (Nowy Rok lub święta związane z płodnością), wydarzeń mitologicznych (wstąpienie bóstwa na tron po ujarzmieni sił chaosu), wydarzeń z kalendarza rolniczego (żniwa) lub upamiętnienia ważnych wydarzeń historycznych (wydarzenia poświęcenia lub wybawienia).

W czasie trwania świąt wspominano dzieła dokonane przez bóstwo i starano się nakłonić je do podjęcia kolejnych działań korzystnych dla ludu. Często poszczególne elementy przenikały się. Zwykle święta obchodzono w świętym miejscu, stąd konieczność odbywania pielgrzymek. Większość świąt religijnych i świętych dni obchodzonych na Bliskim Wschodzie związana była z cyklem rolniczym. Chociaż bogom składano codzienne ofiary, istniały również „dni patronów” w konkretnych miastach i wioskach, kiedy to czczono miejscowe bóstwa opiekuńcze; zdarzały się też okazje, gdy narodowe bóstwo/bóstwa szło z pielgrzymką od miasta do miasta, nawiedzając przybytki i zapewniając ogólny urodzaj oraz pomyślność całej ziemi.

Najważniejszym ze świąt mezopotamskich było święto Akitu, czyli obchody Nowego Roku. W owe święto monarcha przyjmował rolę głównego bóstwa, zaś najwyższa kapłanka odgrywała rolę jego małżonki, reprezentując najważniejszą boginię. Dokonywanie przez nich szeregu skomplikowanych świętych rytuałów i złożenie ofiar miało na celu zdobycie upodobania bogów i zapewnienie w ten sposób pomyślności i urodzaju w nadchodzącym roku. W roku opartym na kalendarzu księżycowym obchodzono również święta nowiu księżyca oraz wydarzenia z kalendarza rolniczego (nastanie pory deszczowej, nadejście okresu wylewu rzeki, orki i żniw). Pewne rytuały nawiązywały do zmieniających się pór roku, jak choćby opłakiwanie „umierającego boga” Tammuza (lub Dumuzi), który mógł zostać uwolniony z podziemnego świata jedynie dzięki łzom swoich czcicieli (zob. Ez 8,14). Podczas owych świąt o charakterze zbiorowym jednostki pełniły zwykle rolę biernych obserwatorów. Nie było niczym niezwykłym obchodzenie w ciągu miesiąca podobnego rodzaju świąt sześć lub osiem razy.

Powszechne metafory boga. Starożytne ludy Bliskiego Wschodu mnożyły imiona i tytuły bogów, czasami posługując się metaforami, czasami frazami opisowymi. W końcowej części poematu Enuma Elisz przywódca i nowe naczelne bóstwo panteonu, Marduk, przyjmuje wyrazy uwielbienia w formie pięćdziesięciu imion, którymi się go obdarza. Do najbardziej intrygujących – po części z powodu elementu opisowego, który jest z nimi związany – należą: Namtilla, „ten, który obdarza życiem”; Namaru, „czyste bóstwo, które oczyszcza ludzką ścieżkę”; Agaku, „który stworzył istoty ludzkie i dal im wolność”; Szasu, „stróż sprawiedliwości”, oraz Agilima, „który zbudował ziemię ponad wodami”.

Podsumowanie

Psalm – oznacza śpiew i trącanie strun instrumentu o nazwie psalterion. Nazwą tą określano później zbiór hymnów pochwalnych. Dziś słowo psalm oznacza biblijny utwór poetycki o charakterze modlitewno-hymnicznym.

Wspólną cechą wszystkich psalmów jest modlitewny charakter: Jahwe( Bóg) jest ośrodkiem wypowiedzi, jak w hymnie pochwalnym, odbiorcą próśb i podziękowań, dawcą prawa i mądrości. Najłatwiej rozpoznawalną cechą psalmów jest ich zrytmizowany język. Psalmy odegrały rolę obrzędowo-religijną. Stanowią potęgę dobroci Boga i przepowiadają przyszłość oraz opłakują upadki i grzechy człowieka.

Budowa wersu biblijnego wpływa na rytmikę całego psalmu. Niezwykły charakter psalmu wyraża jego treść. Pierwsza część psalmu ukazuje, że Bóg coś może, druga to prośba do niego, a trzecia to podsumowanie. Psalmy to gotowe formy rozmowy z Bogiem.

Greckie tłumaczenie psalmów powstało w III w. p.n.e. w ramach tzw. Septuaginty tj. przekładu Starego Testamentu sporządzonego w Aleksandrii na potrzeby gmin żydowskich posługujących się językiem greckim. W liturgii chrześcijańskiej psalmy pełniły ważną funkcję w rewolucji poezji lirycznej, stając się wzorem do tworzenia parafraz i stylizacji dla późniejszych twórców w różnych literaturach narodowych.

Werset – psalmy charakteryzuje oryginalny werset biblijny, jest w nich bardzo konsekwentnie stosowany. Werset to wyodrębniony graficznie odcinek tekstu obejmujący zazwyczaj kilka zdań lub członów zdaniowych tworzących dwudzielną całość intonacyjno-znaczeniową, zestawionych współrzędnie lub podrzędnie. Podział na wersety występuje w prozie biblijnej, w utworach na nią stylizowanych, a także w Koranie. Budowa wersetów biblijnych jest zróżnicowana i odzwierciedla gatunkową i stylową wielorakość tekstów wchodzących w skład Pisma Świętego. Werset jest głównie całością treściową, zbudowaną paralelnie (równolegle) z dwóch lub trzech członów, drugi człon powtarza, uzupełnia lub przeciwstawia się myśli wyrażonej w członie pierwszym. Paralelizm wersetu biblijnego może polegać także na powtórzeniu podobnego motywu, zestawieniu pytania i odpowiedzi, rozwijaniu myśli. W wersetach trójczłonowych człon trzeci stanowi zazwyczaj zakończenie dwóch poprzednich. Te powtórzenia decydują o specyfice tekstu biblijnego i charakterystycznej symetrii myśli. W przekładach (wierne tłumaczenie na język z oryginału) i parafrazach (przeróbkach, swobodne tłumaczenie tekstu) psalmów poeci w różny sposób traktują werset biblijny: albo zachowują rytm, a nawet kształtują graficznie werset jak np. Czesław Miłosz, albo dzielą go na mniejsze odcinki na wzór współczesnego wiersza wolnego jak np. Leopold Staff, albo w parafrazach poetyckich swobodnie traktują werset, przekształcając go na klasyczne czterowierszowe lub inne strofy, jak np. Jan Kochanowski czy Mikołaj Sęp Szarzyński.

Specyficzność kulturową psalmów można wyrazić poprzez wykluczające się na pozór opcje: są psalmy bardzo stare i współczesne, historyczne i aktualne, osobiste i powszechne, konkretne i uniwersalne. Psalmy są bowiem zapisem tożsamości Izraela – konkretnego narodu i konkretnych ludzi, a jednocześnie zostały przyjęte w innych kręgach kulturowych. Istnieją w wymiarze ponadczasowym i uniwersalnym. Niepowtarzalne zjawisko kulturowe psalmów określane bywa poprzez przyrównanie ich do piramid egipskich, greckiego Panteonu i gotyckich katedr w Europie.

Tłumaczenie psalmów było pojmowane w literaturze polskiej jako miara poetyckiego kunsztu, toteż wielu poetów podejmowało trud wyrażenia Psałterza w mowie polskiej. Od Psałterza floriańskiego z XIV/XV w i Psałterza puławskiego z XV w. do czasów współczesnych, stale pojawianie są próby tłumaczenia psalmów. Do bardziej znanych tłumaczy należą: Mikołaj Rej, Jan Kochanowski (1957r. – najsłynniejszy przekład), Leopard Staff, Mikołaj Sęp Szarzyński, Franciszek Karpiński, Roman Brandstaetter, Czesław Miłosz (1981r. – najnowszy przekład).

Bibliografia

Biblia Jerozolimska (2006), Poznań: Wydawnictwo Pallottinum.

Biblia Tysiąclecia (2002), Poznań: Wydawnictwo Pallottinum.

Księga Psalmów (1999) Miłosz Cz. (tłumaczenie z hebrajskiego), Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Nowy Leksykon Biblijny (2011), Kielce: Wydawnictwo Jedność.

Nowy Testament (2005), Częstochowa: Wydawnictwo „ Święty Paweł”.

Pismo Święte, Stary i Nowy Testament (2017), Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.

Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, W.O. Jakuba Wujka S.J. (1962), Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy.

Pismo Święte Starego Testamentu (2006), Poznań: Wydawnictwo Pallottinum.

Praca zbiorowa (2017), Ewangelia 2018. Droga, Prawda i Życie, Wrzosowa: Edycja Świętego Pawła.

Psałterz (2011), Warszawa: Oficyna Wydawnicza Vocatio.

Psałterz Grecki (2017), Kraków: Wydawnictwo M.